Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

DÖRDÜNCÜ KISIM

MALİ VE EKONOMİK HÜKÜMLER

BİRİNCİ BÖLÜM

MALI HÜKÜMLER

I. Bütçe

A. Bütçenin hazırlanması ve uygulanması

MADDE 161 - Devletin ve kamu iktisadi tesebbüsleri dışındaki kamu tüzelkişilerinin harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır.

Mali yıl başlangıcı ile genel ve katma bütçelerin nasıl hazırlanacağı kanunla belirlenir.

Kanun, kalkınma planları ile ilgili yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller koyabilir.

Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz.

B. Bütçenin görüşülmesi

MADDE 162 - Bakanlar Kurulu, genel ve katma bütçe tasarıları ile milli bütçe tahminlerini gösteren raporu, mali yıl başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.

Bütçe tasarıları ve rapor, kırk üyeden kurulu Bütçe Komisyonunda incelenir. Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar gurubuna veya guruplarına en az yirmibeş üye verilmek şartı ile, siyasi parti guruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili göz önünde tutulur.

Bütçe Komisyonunun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve mali yıl başına kadar karara bağlanır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda, bakanlık ve daire bütçeleriyle katma bütçeler hakkında düşüncelerini, her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler sırasında açıklarlar; bölümler ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oya konur.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında, gider artırıcı ve gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.

C. Bütçelerde değişiklik yapılabilme esasları

MADDE 163 - Genel ve katma bütçelerle verilen ödenek, harcanabilecek miktarın sınırını gösterir. Harcanabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu kararıyla aşılabileceğine dair bütçelere hüküm konulamaz. Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemez. Cari yıl bütçesindeki ödenek artısını öngören değişiklik tasarılarında ve cari ve ileriki yıl bütçelerine mali yük getirecek nitelikte kanun tasarı ve tekliflerinde, belirtilen giderleri karşılayabilecek mali kaynak gösterilmesi zorunludur.

D. Kesinhesap

MADDE 164 - Kesinhesap kanunu tasarıları, kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemiş ise, ilgili oldukları mali yılın sonundan başlayarak, en geç yedi ay sonra Bakanlar Kurulunca Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay, genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesinhesap kanunu tasarısının verilmesinden başlayarak en geç yetmişbeş gün içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.

Kesinhesap kanunu tasarısı, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla birlikte Bütçe Komisyonu gündemine alınır. Bütçe Komisyonu, bütçe kanunu tasarısıyla kesinhesap kanunu tasarısını Genel Kurula birlikte sunar, Genel Kurul, kesinhesap kanunu tasarısını, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla beraber görüşerek karara bağlar.

Kesinhesap kanunu tasarisi ve genel uygunluk bildiriminin Türkiye Büyük Millet Meclisine verilmis olmasi, ilgili yila ait Sayistayca sonuslandirilmamis denetim ve hesap yargilamasini önlemez ve bunlarin karara baglandigi anlamina gelmez.

E. Kamu iktisadi teşebbüslerinin denetimi

MADDE 165 - Sermayesinin yarisindan fazlasi dogrudan dogruya veya dolayli olarak Devlete ait olan kamu kurulus ve ortakliklarinin Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esaslari kanunla düzenlenir.

İKİNCİ BÖLÜM

EKONOMİK HÜKÜMLER

I. Planlama

MADDE 166 - Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkinmayi, özellikle sanayiin ve tarimin yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hizla gelismesini, ülke kaynaklarinin döküm ve degerlendirilmesini yaparak verimli sekilde kullanilmasini planlamak, bu amaçla gerekli teskilati kurmak Devletin görevidir.

Planda milli tasarrufu ve üretimi artirici, fiyatlarda istikrar ve dis ödemelerde dengeyi saglayici, yatirim ve istihdami gelistirici tedbirler öngörülür; yatirimlarda toplum yararlari ve gerekleri

gözetilir; kaynaklarin verimli sekilde kullanilmasi hedef alinir. Kalkinma girisimleri, bu plana göre gerçeklestirilir.

Kalkinma planlarinin hazirlanmasina, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasina, uygulanmasina, degistirilmesine ve bütünlügünü bozacak degisikliklerin önlenmesine iliskin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. (*)

-------

(*) 3067 sayili Kalkinma Planlarinin Yürürlüge Konmasi ve Bütünlügünün Korunmasi Hakkinda Kanun (RG, 6 Kasim 1984, Sayi: 18567) Devlet Planlama Teskilati Kurulus ve Görevleri Hakkinda 3759 sayili Yetki Kanununa dayanilarak çikarilan Kanun Hükmünde Kararname (RG, 14 Agustos 1991, Sayi: 20960)

II. Piyasalarin denetimi ve dis ticaretin düzenlenmesi

MADDE 167 - Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarinin saglikli ve düzenli islemelerini saglayici ve gelistirici tedbirleri alir; piyasalarda fiilî veya anlasma sonucu dogacak tekellesme ve kartellesmeyi önler.

Dis ticaretin ülke ekonomisinin yararina olmak üzere düzenlenmesi amaciyla ithalat, ihracat ve diger dis ticaret islemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler disinda ek mali yükümlülükler koymaya ve bunlari kaldirmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir.

III. Tabii servetlerin ve kaynaklarin aranmasi ve isletilmesi

MADDE 168 - Tabii servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altindadir. Bunlarin aranmasi ve isletilmesi hakki Devlete aittir. Devlet bu hakkini belli bir süre için gerçek ve tüzel kisilere devredebilir. Hangi tabii servet ve kaynagin arama ve isletmesinin Devletin gerçek ve tüzel kisilerle ortak olarak veya dogrudan gerçek ve tüzelkisiler eliyle yapilmasi, kanunun açik iznine baglidir. Bu durumda gerçek ve tüzel kisilerin uymasi gereken sartlar ve Devletçe yapilacak gözetim, denetim usul ve esaslari ve müeyyideler kanunda gösterilir (*).

IV. Ormanlar ve orman köylüsü

A. Ormanlarin korunmasi ve gelistirilmesi (**)

MADDE 169 - Devlet, ormanlarin korunmasi ve sahalarin genisletilmesi için gerekli kanunlari koyar ve tedbirleri alir. Yanan ormanlarin yerine yeni orman yetistirilir, bu yerlerde baska çesit tarim ve hayvancilik yapilamaz. Bütün ormanlarin gözetimi Devlete aittir.

Devlet ormanlarinin mülkiyeti devronulamaz. Devlet ormanlari kanuna göre, Devletçe yönetililr ve isletilir. Bu ormanlar zaman asami ile mülk edinilemez ve kamu yarari disinda irtifak hakkina konu olamaz.

Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Ormanlarin tahrip edilmesine yol açan siyasi propaganda yapilamaz; münhasiran orman suçlari için genel af ve özel af

çikarilamaz. Ormanlari yakmak, ormanlari yok etmek veya daraltmak amaciyla islenen suçlar genel ve özel af kapsamina alinamaz.

---------

(*) 3213 sayili maden kanunu (RG, 15 Haziran 1985 sayi: 18785)

(**) 6831 sayili orman kanununun bazi maddelerinin degistirilmesi hakkinda 3373 sayili kanun (RG, 28 Mayis 1987 sayi: 19473) ayrica bkz. Orman Bakanliginin kurulus ve görevleri hakkinda kanun hükmünde kararname. (RG, 9 Agustos 1991 sayi: 20955)

Orman olarak muhafazasinda bilim ve fen bakimindan hiçbir yarar görülmeyen, aksine tarim alanlarina dönüstür&uum l;lmesinde kesin yarar oldugu tesbip edilen yerler ile 31.12.1981 tarihinden önce bilim ve fen bakimindan orman niteligini tam olarak kaybetmis olan tarla, bag, meyvelik, zeytinlik gibi çesitli tarim alanlarinda veya hayvancilikta kullanilmasinca yarar oldugu tesbit edilen araziler, sehir, kasaba ve köy yapilarinin toplu olarak bulundugu yerler disinda, orman sinirlarinda daraltma yapilamaz.

B. Orman köylüsünün korunmasi (*)

MADDE 170 - Ormanlar içinde veya bitisigindeki köyler halkinin kalkindirilmasi, ormanlarin ve bütünlügünün korunmasi bakimlarindan, ormanin gözetilmesi ve isletilmesinde Devletle bu halkin isbirligini saglayici tedbirlerle, 31.12.1981 tarihinden önce bilim ve fen bakimindan orman niteligini tamamen kaybetmis yerlerin degerlendirilmesi; bilim ve fen bakimindan orman olarak muhafazasinda yarar görülmeyen yerlerin tesbiti ve orman sinirlari disina çikartilmasi; orman içindeki köyler halkinin kismen veya tamamen bu yerlere yerlestirilmesi için Devlet eliyle anilan yerlerin ihya edilerek bu halkin yararlanmasina tahsisi kanunla düzenlenir.

Devlet, bu halkin isletme araç ve gereçleriyle diger girdilerinin saglanmasini kolaylastirici tedbirleri alir.

Orman içinden nakledilen köyler halkina ait araziler Devlet ormani olarak derhal agaçlandirilir.

-------

(*) 2924 sayili orman köylülerinin kalkinmalarinin desteklenmesi hakkinda kanun (RG, 20 Ekim 1983, Sayi: 18197)

V. Kooperatifçiligin gelistirilmesi

MADDE 171 - Devlet, milli ekonominin yararlarini dikkate alarak, öncelikle üretimin artirilmasini ve tüketicinin korunmasini amaçlayan kooperatifçiligin gelismesini saglayacak tedbirleri alir.

Kooperatifler, Devletin her türlü kontrol ve denetimine tabi olup, siyasetle ugraşamaz ve siyasi partilerle işbirliği yapamazlar.

IV. Tüketiciler ile esnaf ve sanatkarların korunması

A. Tüketicilerin korunması

MADDE 172 - Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder.

B. Esnaf ve sanatkarların korunması

MADDE 173 - Devlet, esnaf ve sanatkarı koruyucu ve destekleyici tedbirleri alır.

DÖRDÜNCÜ KISIM

ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER

I. İnkılap kanunlarının korunması

MADDE 174 - Anayasanin hiç bir hükmü, Türk toplumunu çagdas uygarlik seviyesinin üstüne çikarma ve Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteligini koruma amacini güden, asagida gösterilen inkilap kanunlarinin Anayasanin halkoyu ile kabul edildigi tarihte yürürlükte bulunan hükümlerinin, Anayasaya aykiri oldugu seklinde anlasilamaz ve yorumlanamaz:

1. 3 Mart 1340 tarihli ve 430 sayili Tevhidi Tedrisat Kanunu;

2. 25 Tesrinisani 1341 tarihli ve 671 sayili Sapka Iktisasi Hakkinda Kanun;

3. 30 Tesrinisani 1341 tarihli ve 677 sayili Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarliklar ile bir takim ünvanlarin men ve igasina dair kanun;

4. 17 Subat 1926 tarihli ve 743 sayili Türk Kanunu Medenisiyle kabul edilen, evlenme akdinin evlendirme memuru önünde yapilacagina dair medeni nikah esasi ile ayni kanunun 110 uncu maddesi hükmü;

5. 20 Mayis 1928 tarihli ve 1288 sayili beynelmilel erkanin kabulu hakkinda kanun;

6. 1 Tesrinisani 1928 tarihli ve 1353 sayili Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki hakkinda kanun;

7. 26 Tesrinisani 1934 tarihli ve 2590 sayili efendi, bey, pasa gibi lakab ve ünvanlarin kaldirildigina dair kanun;

8. 3 Kanunuevvel 1934 tarihli ve 2596 sayili bazi kisvelerin giyilemeyecegine dair kanun;